KS. ZENON KARDYNAŁ GROCHOLEWSKI
(1939-2020)
Kiedy wczesnym rankiem, lub późnym popołudniem ulicami rzymskiej dzielnicy Capenelle zmierzał w kierunku domu dla starców „San Giuseppe”, skromnie ubrany ksiądz, któremu przechodnie kłaniali się z szacunkiem, niewielu z nich wiedziało, że mijał ich wielki Polak, jeden z największych umysłów naukowych w dziedzinie prawa, wybitny hierarcha Kościoła – Zenon kardynał Grocholewski, którego motto życiowe brzmiało: Sprawiedliwość to jeszcze nie wszystko. Jesteśmy bowiem powołani do czegoś więcej, do realizowania miłości: to jest pierwsze i największe przykazanie. Należy jednak zauważyć, że nie może być mowy o realizowaniu miłości bez sprawiedliwości
Mieszkając w Rzymie, swobodnie poruszał się w Niemczech, Francji, Ameryce, nie mówiąc już o Włoszech czy Polsce, którą zawsze odwiedzał z niewypowiedzianą radością. Uniwersytety rozmaitego formatu nie stanowiły dla niego żadnej tajemnicy. Profesorski pulpit i studenci to była jego pasja.
Kardynała poznałem w 1983 roku podczas mojego pierwszego pobytu w Wiecznym Mieście. Był wtedy nowo mianowanym biskupem i początkującym pracownikiem Najwyższego Trybunału Sygnatury Apostolskiej. Zaprosił mnie do domu, gdzie długo rozmawialiśmy o moich planach dotyczących badań nad biografistyką polonijną, degustując przy tym wyśmienitą nalewką wytwarzaną przez zakonników jednego z włoskich klasztorów. Od tego dnia przez 37 lat utrzymywaliśmy ze sobą bardzo przyjazny kontakt. Wymienialiśmy się publikacjami, a ja stałem się nieformalnym biografem Kardynała pisząc o nim do wielu czasopism. Zawsze będąc w Rzymie odwiedzałem tego wspaniałego człowieka, który mimo ogromnej liczby zajęć znajdował czas by się ze mną spotkać. Z rozlicznych podróży, które odbywał po świecie zawsze przesyłał pozdrowienia, pocztówki czy krótkie notatki informujące o celu wyjazdu. Kardynał pisał przedmowy do moich słowników, pomagał w organizowanych przeze mnie rzymskich sympozjach biografistyki polonijnej i był zawsze członkiem honorowym komitetów tychże sympozjów. W ostatnim sympozjum, które odbyło się w Krakowie w 2019 roku i nad którym objął honorowy patronat po raz ostatni miałem zaszczyt z nim porozmawiać.
Ostatni list jaki otrzymałem od Kardynała nosił datę 22 czerwca 2020 roku. W liście tym m.in. napisał: W wielu krajach, w których występowałem służbowo lub wygłaszając referaty, zawsze informowałem skąd jestem i mówiłem dużo o moim kraju pochodzenia, jego wartościach i historii. Jakżeż pragnę, by Polacy byli zawsze wierni swoim bogatym i wspaniałym korzeniom kulturowym.
Kardynał Zenon Grocholewski pozostanie na zawsze w mojej pamięci jako człowiek wielkiego serca i otwartego umysłu.
Zenon Grocholewski urodził się 11 października 1939 roku w Brudkach (woj. poznańskie) jako syn Stanisława i Józefy z domu Stawińskiej. Po ukończeniu Niższego Seminarium Duchownego w Wolsztynie odbył studia filozoficzno-teologiczne w Arcybiskupim Seminarium Duchownym w Poznaniu (1957-1963). Po przyjęciu święceń kapłańskich (26 maja 1963 z rąk arcybiskupa Antoniego Baraniaka) przez trzy lata pracował jako wikariusz w parafii pw. Chrystusa Odkupiciela na Osiedlu Warszawskim w Poznaniu, skąd skierowany został na studia specjalistyczne do Rzymu. W latach 1966-1972 studiował prawo kanoniczne na Papieskim Uniwersytecie Gregoriańskim. Pod kierunkiem wybitnego kanonisty profesora Ignacio Gordona napisał pracę licencjacką (1968), a potem doktorską (1972), za które otrzymał złote medale przyznawane dla najlepszego studenta danego wydziału. Był pierwszym polskim studentem w okresie powojennym, który osiągnął tak duży sukces naukowy.
Dwa lata później ukończył Podyplomowe Studium Rotalne otrzymując dyplom adwokata Roty Rzymskiej. W czasie studiów rzymskich odbył kursy językowe we Francji i w Niemczech oraz prowadził posługę duszpasterską w różnych parafiach na terenie Włoch i Niemiec. Od 1 października 1972 roku pracował w Najwyższym Trybunale Sygnatury Apostolskiej, gdzie pełnił obowiązki notariusza (1972-1977) i obowiązki kanclerza (1977-1980), a następnie był kanclerzem (1980-1982), sekretarzem (1982-1998) i prefektem (1998-1999)..
21 grudnia 1982 roku został mianowany biskupem tytularnym Agropoli (6 stycznia 1983 otrzymał święcenia biskupie). Z tej okazji Jan Paweł II ofiarował mu wspaniały, wysadzany brylantami krzyż biskupi z relikwiami Krzyża Świętego, z relikwiami św. Katarzyny Sieneńskiej i innych świętych. Na odwrocie krzyża wygrawerowane zostały nazwiska jego poprzednich właścicieli, byli nimi: Pietro kardynał Gasparri i Pericle kardynał Felici. Jako hasło posługi biskupiej Zenon Grocholewski przyjął dewizę Illum oportet crescere (On ma wzrastać), uważając za sens swojego kapłaństwa czynienie wszystkiego tak, aby przez to Chrystus rósł.
Jako wybitny znawca prawa kanonicznego powołany został do siedmioosobowej komisji, która z Ojcem Świętym studiowała ostateczny projekt nowego Kodeksu Prawa Kościelnego, przed jego promulgacją w 1983 roku. Na znanych fotografiach ukazujących papieża podpisującego kodeks, wśród kilku ważnych dostojników Kościoła figuruje też młody, dopiero co konsekrowany biskup Zenon Grocholewski. W kilka lat później Jan Paweł II powołał go także do komisji, która z nim studiowała ostatni projekt reformy Kurii Rzymskiej, dokonanej Konstytucją Apostolską Pastor Bonus z dnia 28 czerwca 1988 roku.
W dniu 7 czerwca 1998, jako specjalny wysłannik Jana Pawła II, w jego imieniu konsekrował pierwszą świątynię katolicką w Ałma Acie (Kazachstan)
W latach 1988-1999 pełnił obowiązki przewodniczącego Komisji ds. Adwokatów Stolicy Apostolskiej i Adwokatów przy Kurii Rzymskiej, zaś w latach 1983-1998 był członkiem Komisji Dyscyplinarnej Kurii Rzymskiej. Był także profesorem kanonicznego prawa procesowego i orzecznictwa sądowego Papieskiego Uniwersytetu Gregoriańskiego, wykładowcą kanonicznego prawa administracyjnego na Uniwersytecie Laterańskim oraz profesorem sprawiedliwości administracyjnej w kościele w Podyplomowym Studium Rotalnym. Głównymi kierunkami jego badań naukowych była struktura i kompetencje trybunałów apostolskich, prawo administracyjne oraz prawo małżeńskie, a najczęściej pojawiające się tematy i zagadnienia jego opracowań dotyczą m.in. struktury i kompetencji Sygnatury Apostolskiej, zadań i funkcji Roty Rzymskiej, orzekania nieważności małżeństwa na drodze administracyjnej przez Sygnaturę Apostolską oraz aspektów teologicznych aktywności sadowej Kościoła czy reformy Kurii Rzymskiej.
Do godności arcybiskupa został wyniesiony w 1991 roku. W dniu 15 listopada 1999 roku Jan Paweł II mianował go prefektem Kongregacji Edukacji Katolickiej, powierzając jego trosce formację duchowieństwa, szkoły katolickie, uniwersytety i rozwój studiów kościelnych na całym świecie Jako prefekt tej kongregacji był również Wielkim Kanclerzem Papieskiego Uniwersytetu Gregoriańskiego i połączonego z nim Papieskiego Instytutu Biblijnego, Papieskiego Instytutu Muzyki Sakralnej, Papieskiego Instytutu Archeologii Chrześcijańskiej, Papieskiego Instytutu Studiów Arabskich i Islamistyki. Sprawował także patronat nad Wydziałem Literatury Chrześcijańskiej i Klasycznej na Papieskim Uniwersytecie Salezjańskim.
W wywiadzie udzielonym Sekcji Polskiej Radia Watykańskiego nowy prefekt powiedział m.in. „Dużo serca zostawiłem w Sygnaturze Apostolskiej. Naprawdę jakoś zakochałem się w tej pracy. Nie ograniczyłem się do tego, żeby być tylko urzędnikiem, ale prowadziłem studia na tematy związane z Sygnaturą, wykładałem na uniwersytecie tę problematykę, miałem kontakty z kanonistami wielu krajów, jeździłem na różne sympozja i spotkania z pracownikami sądów kościelnych i muszę powiedzieć, że to jakoś bardzo mocno zaważyło na mojej mentalności, na moim nastawieniu. Idę do Kongregacji Edukacji Katolickiej. Przez 25 lat wykładałem na Uniwersytecie Gregoriańskim, kilka lat na Lateranie, wiele lat w Studium Rotalnym, czyli zawsze miałem jakiś kontakt z uniwersytetem, z wykładami. Uważam, że jest to problem bardzo ważny dla Kościoła. Problem studiów, poważnych, solidnych, które są jakoś zakorzenione w istocie Kościoła, w Magisterium, w miłości do Kościoła, do wiernych, do Pana boga. To jest coś bardzo ważnego. Od tego zależy bardzo dużo w Kościele i dlatego myślę, że czeka mnie bardzo duża odpowiedzialność. Podejmuję ją ze spokojem i pewną radością, już w innej dziedzinie pracy. Robię wszystko to, co jest w mojej mocy”.
W latach 1999-2013 był prezesem Papieskiego Dzieła Powołań Kapłańskich, prezesem Parlamentarnej Komisji Interdykasterialnej dotyczącej Formacji kandydatów do Święceń oraz prezesem Parlamentarnej Komisji Interdykasterialnej ds. Równomiernego Rozmieszczenia Kapłanów w Świecie. Natomiast w latach 2005-2017 członkiem Kongregacji Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów oraz Kongregacji Ewangelizacji Narodów.
Kongregacją Edukacji Katolickiej Zenon Grocholewski kierował przez 16 lat do dnia 8 czerwca 2015, kiedy przeszedł na emeryturę. Podczas pełnienia tej funkcji papież Jan Paweł II kreował go kardynałem. Jako diakonię otrzymał kościół „San Nicola in Carcere”. W 2011 roku został podniesiony do godności kardynała-prezbitera, a kościół „San Nicola in Carcere” został mu przyznany „pro hac vice” (tytuł prezbiterski. Obecnie jest członkiem Kongregacji Biskupów, Papieskiej Rady do interpretacji Tekstów Legislacyjnych, Kongregacji Doktryny Wiary, oraz sędzią Sądu Kasacyjnego Państwa Watykan. Jest autorem ponad 1500 publikacji w kilkudziesięciu językach. Są to publikacje naukowe zwłaszcza z dziedziny kanonicznego prawa procesowego i małżeńskiego, a także od 2000 roku, z dziedziny edukacji oraz publikacje popularnonaukowe i o charakterze pastoralnym.
Od 1984 roku był postulatorem sprawy beatyfikacji i kanonizacji: Edmunda Bojanowskiego (ogłoszonego błogosławionym przez Jana Pawła II w Warszawie 13 czerwca 1999) oraz od 1985 siostry Sanacji (Janiny) Szymkowiak (ogłoszonej błogosławioną przez Jana Pawła II w Krakowie 18 sierpnia 2002).
Członek honorowy m.in.: Stowarzyszenia Kanonistów Słowacji (1992), redakcji parysko-warszawskiej Ilustrowanego Leksykonu Biograficznego Polonii Świata (1992), Klubu Zbieraczy Znaczków o Tematyce Religijnej „Święty Gabriel (1997), Stowarzyszenia Kanonistów Włoskich (1998), Stowarzyszenia Kanonistów Polskich (1999)Papieskiej Akademii św. Tomasza z Akwinu (2001), Papieskiej Akademii Teologicznej (2001), Akademii Hiszpanoamerykańskiej Nauk Humanistycznych i Ścisłych w Bogocie (2005), Stowarzyszenia „Szlachta Wielkopolska” w Poznaniu (2015), Polskiego Towarzystwa Mariologicznego w Częstochowie (2017), Komitetu Budowy Pomnika Polonii w Warszawie (2019).
Zenon kardynał Grocholewski jest obywatelem honorowym miast: Trenton (USA) 1988, Pricenton (USA) 1992, Agropoli (Włochy) 1992, Levočy (Słowacja) 1997, Poznania 2006, Ciechocinka 2006, Spezzano Albanese (Włochy) 2012, Lwówka Wielkopolskiego 2017. Doktor honoris causa: Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie 1998, Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego 1999, uniwersytetu w Passau 2001, uniwersytetu w Glasgow 2001, Uniwersytetu J. A. Komenskiego w Bratysławie 2002, Papieskiego Uniwersytetu Katolickiego w Buenos Aires 2002, Uniwersytetu „Fu Jen” w Taipei 2003, Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu 2004, Uniwersytetu Bukaresztańskiego 2006, Uniwersytetu Josip Juraj Strossmayer w Osijeku, Chorwacja 2007, Fordham University w Nowym Jorku 2008, Uniwersytetu Babeş Bolyai w Cluj-Napoca, Rumunia 2009, Uniwersytetu Katolickiego Goiás, Brazylia 2009, Uniwersytetu KatolickiegoSan Vincente Mártir w Walencji, Hiszpania 2009, Katolickiego Uniwersytetu Wschodniej Afryki w Nairobi, Kenia 2010, Uniwersytetu Katolickiego Péter Páznány w Budapeszcie 2010, Uniwersytetu Al. I. Cuza w Iasi, Rumunia 2010, Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach 2010, Uniwersytetu Katolickiego del Táchira w San Cristóbal, Wenezuela, Katolickiego Uniwersytetu w Salta, Argentyna 2013, Uniwersytetu Katolickiego w Rużomberku, Słowacja 2013, Papieskiego Uniwersytetu w Valparaiso, Chile 2013, Klaus-Mörsdorf-Studium Institut für Kanonistik der Ludwig-Maximilians-Universität Munchem, Niemcy 2017, Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu 2018, Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie 2019. Laureat: Międzynarodowej Nagrody Bonifacy VIII (Accademia Bonifaciana, Anagni, Włochy) 2005, IV Międzynarodowej Nagrody „Giuseppe Sciacca” (w zakresie kultury) 2005, Nagrody Fundacji „Serra International” (Chicago) 2006, Nagrody Międzynarodowej :Domenico Aliquó” (Rzym) 2007, Nagrody im. Księdza Idziego Radziszewskiego Towarzystwa Naukowego KUL 2012, a także Diamentowego Feniksa 2017 przyznanego przez Stowarzyszenie Wydawców Katolickich. Uhonorowany: statuetką „Złotego Hipolita” (Wybitna Osobowość Pracy Organizacyjnej) przez Towarzystwo im. H. Cegielskiego w Poznaniu 2001, tytułem „Wybitnego Wielkopolanina” przez kapitułę dziennikarzy „Naszej Wielkopolski” 2001, dyplomem uznania przez The National Shrine of Our Lady of Częstochowa (Doylestown, USA) 2005, statuetką PFRON przez Zarząd Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych w Warszawie 2005, dyplomem uznania za wspieranie Kościoła Greckokatolickiego (Rumunia) 2006, tytułem „Przyjaciel Szkół Katolickich w Polsce” 2007. Odznaczenia, m.in: Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, Wielki Krzyż Orderu Zasłużonych dla Chile, Wielki Krzyż Orderu Zasłużonych dla Republiki Federalnej Niemiec, Wielki Krzyż-Wybitna Osobowość Akademicka (Kolumbia), Wielki Krzyż Fundacji Uniwersyteckiej św. Marcina (Kolumbia), Wielki Medal Świętego Gorazda (słowackie Ministerstwo Edukacji), Medal Honorowy „Polonia Semper Fidelis”, złoty medal „Labor Omna Vincit” (Towarzystwo im. H. Cegielskiego w Poznaniu), medal „Za zasługi dla archidiecezji” (Poznań), srebrny medal „The Bratislawa International Centre for Family Studies”, Medaglia d’oro al merito (Stowarzyszenie Kulturalne „Nuovo Club Roma 2000), medal „Ad Perpetuam Rei Memoriam” (wojewoda wielkopolski), Złoty Krzyż Zasługi Orderu Świętego Stanisława BM, Królewski Order św. Stanisława BM, medal „Zasłużony dla diecezji włocławskiej”, złota odznaka „Za zasługi dla polskiej filatelistyki”, Krzyż „Za zasługi dla Muzeum Niepodległości”, Krzyż Honorowy Polonia Semper Fidelis. W 80 rocznicę jego urodzin kardynała Poczta Polska wyemitowała znaczek z jego podobizną.
Zenon kardynał Grocholewski zmarł w Rzymie 17 lipca 2020 roku.